Soms worden interne structuren en processen van belangengroepen weggezet als saaie materie. Het gaat immers vooral om wat belangengroepen doén: de standpunten die ze innemen, de lobby-strategieën waarmee ze deze beleidsvoorkeuren proberen te realiseren, en de manier waarop ze contacten onderhouden met beleidsmakers. Of niet?
Iedereen werkzaam binnen een belangenorganisatie weet uiteraard dat keuzes met betrekking tot de interne organisatie, zoals de mate waarin leden betrokken zijn en de wisselwerking tussen het secretariaat en de Raad van Bestuur, een heel grote impact kunnen hebben op al deze zaken. Bovendien zijn dit soort wijzigingen vaak heel gevoelige materie omdat ze aan het DNA van de organisatie raken. Radicale verandering op dit vlak zijn uiterst zeldzaam, en zelfs kleine wijzigingen vereisen vaak een verandertraject van meerder maanden of zelfs jaren.
Ook vanuit bestuurskundig oogpunt is de interne organisatie van belangenroepen, en ledenorganisaties in het bijzonder, een bijzonder belangrijke kwestie. Als we belangengroepen als een essentiële bouwsteen van een democratie beschouwen, is dat omdat ze een cruciale verbinding (kunnen) vormen tussen de burger en de politiek, een eigenschap waarvoor we in Vlaanderen graag de term “middenveld” gebruiken. Een fundamentele vraag hier is in welke mate belangenorganisaties vandaag deze verbindende rol tussen samenleving en bestuur nog kunnen vervullen, en wat dit vereist op het vlak van interne organisatie. In de wetenschappelijke literatuur wordt dit vaak omschreven als de capaciteit van belangengroepen om op te treden als een “transmission belt”, een geavanceerd doorgeefluik.
"Als we belangengroepen als een essentiële bouwsteen van een democratie beschouwen, is dat omdat ze een cruciale verbinding (kunnen) vormen tussen de burger en de politiek"
In een recent artikel in Voluntas werkt Adria Albereda, promovendus aan de Universiteit Leiden, dit concept verder uit en gaat hij na in welke mate belangengroepen die de lobbyen op EU-niveau voldoen aan dit ideaalbeeld. Hij argumenteert dat wat betreft interne structuur twee componenten noodzakelijk zijn: responsiviteit en organisatiecapaciteit. Vooreerst moeten organisaties responsief zijn naar hun leden toe, wat drie kenmerken vereist: voldoende interactie tussen de achterban en de organisatie, een zeker beslissingsmacht voor leden, en stevige verbindingen tussen de centrale organisatie en lokale afdelingen. Daarnaast moeten ze ook de organisatiecapaciteit hebben om efficiënt te kunnen handelen. Dit vereist de kwaliteiten om snel te reageren op de specifieke vragen van beleidsmakers, het vermogen om met één stem te bespreken en processen om de gevraagde expertise aan te leveren.
De aandachtige lezer heeft al begrepen dat er een grote spanning kan bestaan tussen representativiteit naar leden enerzijds en politieke efficiëntie anderzijds. Het is allesbehalve evident deze twee kwaliteiten te combineren, wat ook blijkt uit het onderzoek van Albareda. Hij stelde immers vast dat slechts 33% van de 268 onderzochte belangenorganisaties voldoen aan dit ideaalbeeld, en dus zowel democratisch responsief als politiek efficiënt zijn. Daarnaast bleek 1 op 2 belangengroepen vooral te investeren in één van deze aspecten, en dus enkel zwaar in te zetten op het betrekken van leden of het aanleveren van gepaste beleidsinput.
Hieruit blijkt dat zeker niet alle belangenorganisaties de hoge verwachtingen gekoppeld aan de idee van “transmission belt” kunnen inlossen. Dit heeft uiteraard belangrijke implicaties voor de mate waarin zij op een geloofwaardige en structurele manier burgers en politiek kunnen verbinden.
